ΓΟΝΕΪΚΗ ΕΝΟΧΗ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΘΕ ΗΛΙΚΙΑΣ
Χρησιμοποιώντας το παιδί για να πραγματοποιήσει κάτι μέσω της ενοχής:
Γονιός: «Ντόννυ, φέρε τις καρέκλες από τη βεράντα. Θα φάμε σε λίγο».
Παιδί: «Ένα λεπτό, μαμά, βλέπω ποδόσφαιρο στην τηλεόραση και τώρα τελειώνει...»
Μήνυμα γονεϊκής ενοχής: «Δεν πειράζει, θα τις φέρω μόνη μου, παρ’ όλο που με πονάει η μέση μου. Εσύ κάτσε να διασκεδάσεις».
Ο Ντόννυ φαντάζεται πως η μητέρα του πέφτει από τις σκάλες κουβαλώντας όλες αυτές τις καρέκλες. Και νιώθει ευθύνη.
Η νοοτροπία «Εγώ θυσιάζομαι για σένα» είναι ένας εξαιρετικά αποτελεσματικός παράγων ενοχής. Σ’ αυτή την περίπτωση ο γονιός σάς θυμίζει όλες τις δυσκολίες που πέρασε, όλη την ευτυχία που θυσίασε, ώστε να μπορέσετε να γίνετε εσείς κάτι. Κι. εσείς φυσικά αναρωτιέστε πώς μπορέσατε να είστε τόσο εγωιστές, όταν σας υπενθύμιζαν τα καθήκοντά σας. Οι αναφορές στις ωδίνες της γέννησης είναι ένα παράδειγμα συμπεριφοράς που παράγει ενοχή. «Πέρασα δεκαοκτώ ώρες με φοβερούς πόνους μόνο και μόνο για να σε φέρω στον κόσμο». Μια άλλη αποτελεσματική δήλωση είναι: «Έμεινα παντρεμένη με τον πατέρα σου για χάρη σου». Αυτή η τελευταία έχει σκοπό να σας δημιουργήσει ενοχή για τον κακό γάμο της μαμάς.
Η ενοχή είναι μια αποτελεσματική μέθοδος γονεϊκού χειρισμού των πράξεων του παιδιού. «Πολύ καλά. Εμείς θα μείνουμε εδώ μόνοι μας. Πηγαίνετε να διασκεδάσετε, έτσι όπως κάνατε πάντα. Μη σας νοιάζει για μας». Δηλώσεις σαν κι αυτές σας αναγκάζουν να τηλεφωνείτε κάθε μέρα ή να τους επισκέπτεστε τακτικά. Με την παραμικρή παράλειψη ακούτε: «Τι έγινε; Έκοψες το δάχτυλό σου και δεν μπορείς να πάρεις ούτε ένα τηλέφωνο;» Οι γονείς χειρίζονται τη μηχανή της ενοχής κι εσείς συμπεριφέρεστε ανάλογα, παρ' όλο που δυσανασχετείτε.
Αλλά κι η τακτική «Μας ντρόπιασες» ή «Τι θα πουν οι γείτονες;» αποφέρει καρπούς. Εξωτερικές δυνάμεις στρατολογούνται για να σας κάνουν να νιώσετε άσχημα για ό,τι κάνετε και για να σας εμποδίσουν να σκέφτεστε για λογαριασμό σας. Το «Αν κάνεις κάτι άσχημο θα μας ντροπιάσεις» είναι μια δήλωση ενοχής που θα ζωντανεύει μέσα σας ύστερα από κάθε αποτυχία σας.
Η αρρώστια των γονέων είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας ενοχής. «Έκανες την πίεσή μου ν’ ανέβει». Αναφορές όπως «Θα με πεθάνεις» ή «Θα με πιάσει η καρδιά μου» είναι αποτελεσματικοί παράγοντες ενοχής και το ίδιο συμβαίνει όταν σας κατηγορούν για όλες τις φυσιολογικές ασθένειες που συνοδεύουν το γήρας. Χρειάζεστε γερούς ώμους για να σηκώσετε όλη αυτή την ενοχή, μια που κυριολεκτικά μπορεί να διαρκέσει ολόκληρη τη ζωή σας, κι αν είστε ιδιαίτερα ευάλωτοι θα φτάσετε ώς το σημείο να νιώθετε ενοχή ακόμη και για το θάνατο των γονιών σας.
Η σεξουαλική ενοχή που επιβάλλεται από τους γονείς είναι κάτι πολύ συνηθισμένο. Κάθε σεξουαλική σκέψη ή συμπεριφορά είναι γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια της ενοχής. «Ο Θεός απαγορεύει τον αυνανισμό. Είναι κακό!» Μέσω της ενοχής σάς κατευθύνουν στη σωστή σεξουαλική στάση. «Θα ’πρεπε να ντρέπεσαι που διαβάζεις τέτοια περιοδικά. Ούτε που θα ’πρεπε να κάνεις τέτοιες σκέψεις».
Η κοινωνικά σωστή συμπεριφορά ενισχύεται με την ενοχή. «Πώς μπόρεσες να με φέρεις σε τόσο δύσκολη θέση σκαλίζοντας τη μύτη σου μπροστά στη γιαγιά;» «Ξέχασες να πεις ευχαριστώ. Ντροπή σου! Θες να νομίζουν οι φίλοι μας ότι δεν σου έμαθα τίποτε;» Το παιδί μπορεί να βοηθηθεί να μάθει μια κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, χωρίς η εκμάθηση αυτή να συνοδεύεται από ενοχή. Μια απλή υπενθύμιση που θα εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αυτή η συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Λόγου χάρη, αν πείτε στο γιο σας ότι διακόπτοντάς σας σάς ενοχλεί και κάνει τη συζήτηση αδύνατη, θα σπείρετε μέσα του τον πρώτο σπόρο, χωρίς να χρησιμοποιήσετε την ενοχή που περικλείεται σε μια δήλωση όπως: «Συνέχεια μας διακόπτεις, θα πρέπει να ντρέπεσαι, είναι αδύνατον να κουβεντιάσουμε με σένα τριγύρω μας».
Ακόμη κι όταν φτάνει κάποιος στην ενηλικίωση, η γονεϊκή χειραγώγηση με βάση την ενοχή δεν σταματά. Έχω ένα φίλο που έχει φτάσει 52 χρόνων, είναι παιδίατρος, εβραϊκής καταγωγής και παντρεμένος με μια μη Εβραία. Κρατάει ακόμη μυστικό το γάμο του από τη μητέρα του, επειδή φοβάται ότι αυτό μπορεί να τη σκοτώσει ή, σωστότερα, επειδή φοβάται μήπως αυτός τη σκοτώσει. Διατηρεί ένα χωριστό διαμέρισμα, μ’ όλο το εργένικο νοικοκυριό, με μοναδικό σκοπό να δέχεται εκεί κάθε Κυριακή την 85χρονη μητέρα του. Εκείνη δεν ξέρει ότι ο γιος της είναι παντρεμένος κι ότι έχει δικό του σπιτικό όπου ζει τις υπόλοιπες έξι μέρες της εβδομάδας. Παίζει όλο αυτό το παιχνίδι από φόβο κι ενοχή γιατί παντρεύτηκε μια αλλόθρησκη. Παρ' όλο που είναι ένας καθ’ όλα ώριμος άντρας, εξαιρετικά πετυχημένος στον επαγγελματικό τομέα, εξακολουθεί να ελέγχεται από τη μητέρα του. Κάθε μέρα την παίρνει τηλέφωνο από το γραφείο του και εκπληρώνει την εργένικη φαντασίωσή του.
Η ενοχή που συνδέεται με τους γονείς και την οικογένεια είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος για να κρατάμε πειθαρχημένο ένα ανυπότακτο άτομο. Τα παραδείγματα που αναφέραμε παραπάνω αποτελούν μικρό μόνο δείγμα του πλήθους των δηλώσεων και των τεχνικών που συντελούν ώστε ο γιος ή η κόρη να διαλέξουν την ενοχή (ακινητοποίηση της παρούσας στιγμής σ' ένα περασμένο γεγονός) ως τίμημα της γενεαλογίας.
Ενοχή που συνδέεται με το/τη σύζυγο ή εραστή/ερωμένη
Η ενοχική έκφραση «Αν μ’ αγαπούσες» είναι ένας τρόπος για να χειραγωγήσεις κάποιον εραστή ή ερωμένη. Η τακτική αυτή είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη όταν κάποιος θέλει να τιμωρήσει το σύντροφό του για κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Λες κι η αγάπη εξαρτάται από τη σωστή, κατά τη γνώμη μας, συμπεριφορά. Όταν ένα άτομο ξεφεύγει από τους κοινά αποδεκτούς κανόνες, χρησιμοποιείται η ενοχή για να το επαναφέρουμε στην αγέλη. Πρέπει να νιώθεις ένοχος που δεν αγαπάς τον άλλο.
Γκρίνιες, μακρές σιωπές και βλέμματα όλο κακία είναι πολύ ωφέλιμες μέθοδοι για τη μετάδοση της ενοχής. «Δεν σου μιλώ, για να μάθεις» ή «Μη με πλησιάζεις` μήπως περιμένεις να σ' αγαπώ ύστερα απ’ αυτό που έκανες;» Αυτή η τακτική χρησιμοποιείται ευρέως, στην περίπτωση που ένας από τους δύο συντρόφους ξεστρατίσει.
Συχνά, χρόνια μετά το επεισόδιο, θυμόμαστε μια πράξη για να οδηγήσουμε τον άλλο να διαλέξει την ενοχή στην τωρινή στιγμή. «Ναι, αλλά μην ξεχνάς τι έκανες το 1951» ή «Πώς μπορώ να σου έχω πια εμπιστοσύνη, αφού με έχεις προδώσει;» Κατ’ αυτό τον τρόπο ο ένας σύντροφος μπορεί να ρυθμίζει το παρόν του άλλου με αναφορές στο παρελθόν. Αν ο ένας από τους δύο το έχει τελικά ξεχάσει, ο άλλος κατά περιόδους το φέρνει στην επιφάνεια ώστε να διατηρεί ζωντανά τα συναισθήματα ενοχής για μια συμπεριφορά του παρελθόντος.
Η ενοχή είναι χρήσιμη για να κάνεις τον ερωτικό σύντροφο να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις σου και στα πρότυπα συμπεριφοράς σου. «Αν ήσουν υπεύθυνος θα μ’ έπαιρνες τηλέφωνο» ή «Είναι η τρίτη φορά που βγάζω τα σκουπίδια και υποθέτω πως εσύ θα αρνηθείς όταν έρθει η σειρά σου». Ο στόχος; Να επιβάλεις στον άλλο να κάνει αυτό που θέλεις εσύ. Και η μέθοδος; Η ενοχή.
Ενοχή που προέρχεται από τα παιδιά
Το παιχνίδι της γονεϊκής ενοχής μπορεί ν’ αντιστραφεί. Η ενοχή μπορεί να είναι αμφίδρομη και τα παιδιά είναι εξίσου ικανά να τη χρησιμοποιήσουν για να χειριστούν τους γονείς τους, όπως και το αντίθετο.
Αν ένα παιδί συνειδητοποιήσει ότι οι γονείς του δεν μπορούν ν’ αντέξουν να το δουν δυστυχισμένο κι ότι θα νιώσουν ενοχή που είναι κακοί γονείς, τότε συχνά θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει αυτή την ενοχή για να αποκομίσει αυτό που θέλει. Για παράδειγμα, κάνοντας φασαρία στο σούπερ-μάρκετ μπορεί να έχει τη λιχουδιά που επιθυμεί. «Ο πατέρας της Σάλλυ της επιτρέπει να το κάνει αυτό» Γι’ αυτό ο πατέρας της Σάλλυ είναι καλός πατέρας κι εσείς όχι. «Δεν μ’ αγαπάς, γιατί αν μ’ αγαπούσες δεν θα μου φερόσουν μ’ αυτό τον τρόπο». Και το αποκορύφωμα: «Θα πρέπει να μην είμαι δικό σας παιδί, μάλλον μ’ έχετε υιοθετήσει` οι πραγματικοί γονείς μου δεν θα μου συμπεριφέρονταν μ’ αυτό τον τρόπο». Όλες αυτές οι δηλώσεις μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα: εσείς ως γονείς θα πρέπει να νιώθετε ενοχή, επειδή φέρεστε σ’ εμένα, το παιδί σας, μ’ αυτό τον τρόπο.
Φυσικά, τα παιδιά μαθαίνουν αυτή την ενοχοποιητική συμπεριφορά παρατηρώντας τους ενήλικους να τη χρησιμοποιούν για να πετύχουν αυτά που θέλουν. Η ενοχή δεν είναι μια φυσιολογική συμπεριφορά. Είναι μια επίκτητη συναισθηματική αντίδραση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο αν το θύμα δείξει στον εκμεταλλευτή ότι είναι ευάλωτο. Τα παιδιά ξέρουν πότε είστε ευπρόσβλητοι. Αν μόνιμα σας υπενθυμίζουν αυτά που έχετε ή δεν έχετε κάνει, με σκοπό να πετύχουν αυτό που θέλουν, τότε έχουν μάθει το κόλπο της ενοχής.
Αν τα παιδιά σας χρησιμοποιούν αυτή την τακτική, σημαίνει ότι από κάπου την έμαθαν. Το πιο πιθανό από σας.
Ενοχή που υποκινείται από το σχολείο
Οι δάσκαλοι είναι οι υπέρτατοι δημιουργοί ενοχής και τα παιδιά, καθώς είναι ευαίσθητα, γίνονται εξαιρετικά εύκολα θύματα χειραγώγησης. Να μερικά μηνύματα ενοχής που επιφέρουν δυστυχία στην τωρινή στιγμή των μαθητών:
«Η μητέρα σου θα απογοητευτεί πραγματικά από σένα».
«Θα πρέπει να ντρέπεσαι για τον κακό βαθμό που πήρες
- εσύ ένα τόσο έξυπνο αγόρι».
«Πως μπόρεσες να πληγώσεις τόσο πολύ τους γονείς σου, ύστερα από όσα έχουν κάνει για σένα; Αφού ξέρεις πόσο πολύ θέλουν να μπεις στο πανεπιστήμιο».
«Δεν πέρασες στις εξετάσεις γιατί δεν μελέτησες. Τώρα, να δούμε τι θα κάνεις στη ζωή σου!»
Η ενοχή συχνά χρησιμοποιείται στο σχολείο ώστε τα παιδιά να μάθουν ορισμένα πράγματα ή να συμπεριφέρονται μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο. Και θυμηθείτε ότι ως ενήλικοι σήμερα είστε προϊόν αυτού του σχολείου.
Ενοχή που συνδέεται με την Εκκλησία
Η θρησκεία χρησιμοποιείται συχνά για να δημιουργεί ενοχή κι έτσι να διαμορφώνει τη συμπεριφορά του ατόμου. Εδώ, ο Θεός είναι, γενικά, εκείνος τον οποίο έχετε παραμελήσει. Σε μερικές περιπτώσεις το μήνυμα είναι πως θα μείνετε έξω από τον Παράδεισο, επειδή φερθήκατε άσχημα.
«Αν αγαπούσες τον Θεό, δεν θα φερόσουν κατ’ αυτό τον τρόπο».
«Δεν θα πας στον Παράδεισο αν δεν μετανοήσεις για τις αμαρτίες σου».
«Θα έπρεπε να νιώθεις άσχημα που δεν πας στην εκκλησία κάθε βδομάδα κι ίσως συγχωρεθείς αν νιώσεις αρκετά άσχημα».
«Έχεις παραβεί τις εντολές του Θεού και θα έπρεπε να ντρέπεσαι γι’ αυτό».
Wayne Dyer «Οι περιοχές των σφαλμάτων σας» εκδ. Γλάρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου