Οι περισσότερες φυλακές λειτουργούν σύμφωνα με τη θεωρία της ενοχής. Δηλαδή, αν κάποιος μείνει μέσα για αρκετό διάστημα και σκεφτεί πόσο κακός υπήρξε, θα γίνει καλύτερος εξαιτίας της ενοχής. Οι ποινές φυλάκισης για εγκλήματα μη βίας, όπως η φοροδιαφυγή, οι τροχαίες παραβάσεις, τα πλημμελήματα κι άλλα παρόμοια είναι παραδείγματα αυτής της νοοτροπίας. Το γεγονός ότι ένα εντυπωσιακά μεγάλο ποσοστό πρώην καταδίκου παραβιάζουν και πάλι το νόμο δεν έχει ανατρέψει καθόλου αυτή τη νοοτροπία.
Μείνε στη φυλακή και νιώσε άσχημα γι’ αυτό που έκανες. Αυτή η τακτική είναι πολύ δαπανηρή και ανώφελη, μια που αψηφά κάθε λογική εξήγηση. Η μόνη λογική εξήγηση, φυσικά, είναι πως η ενοχή είναι αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμού μας, ώστε να αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του ποινικού δικονομικού μας συστήματος. Αντί να ενεργούμε έτσι ώστε οι παραβάτες του νόμου ν’ αποβαίνουν χρήσιμοι για την κοινωνία ή να ξεπληρώνουν τα χρέη τους, τους αναμορφώνουμε μέσω ενός ενοχοποιητικού εγκλεισμού ο οποίος δεν ωφελεί κανέναν, και ακόμη λιγότερο τον παραβάτη.
Καμιά ενοχή, όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν αλλάζει την προηγούμενη συμπεριφορά. Επιπλέον, η φυλακή δεν είναι τόπος όπου αποκτούνται νόμιμες και νέες επιλογές. Αντί γι’ αυτό, ενθαρρύνει την επανάληψη της παράνομης συμπεριφοράς, αποκαρδιώνοντας το φυλακισμένο. (Η πολιτική του εγκλεισμού επικίνδυνων εγκληματιών για να προστατευθούν οι υπόλοιποι είναι άλλο θέμα και δεν θα το συζητήσουμε εδώ).
Στην κοινωνία μας το φιλοδώρημα είναι μια πρακτική που έχει καταλήξει να μην αντιπροσωπεύει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά την ενοχή εκείνου που τις δέχεται. Οι σερβιτόροι, οι οδηγοί ταξί, οι γκρουμ ξενοδοχείων κι οι καμαριέρες ξέρουν καλά ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν την ενοχή της άπρεπης συμπεριφοράς τους κι έτσι δίνουν φιλοδώρημα ανεξάρτητα από την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Έτσι, το ξεδιάντροπο άπλωμα του χεριού, τα περιφρονητικά σχόλια και βλέμματα αποσκοπούν στη δημιουργία ενοχής ώστε ν’ αποσπάσουν ένα μεγάλο φιλοδώρημα.
Το ότι ρυπαίνετε, καπνίζετε και άλλες απαράδεκτες συμπεριφορές σας επιβάλλουν να νιώθετε ενοχή. Ίσως πετάξατε κάπου ένα τσιγάρο ή ένα άχρηστο χαρτί. Την ίδια στιγμή, το αυστηρό βλέμμα ενός αγνώστου μπορεί να σας προκαλέσει μια κρίση ενοχής γι’ αυτή την άξεστη συμπεριφορά σας. Αντί να νιώθετε ενοχή για κάτι που έχετε ήδη κάνει, αποφασίστε απλώς ότι δεν θα συμπεριφερθείτε άλλη φορά με αντικοινωνικό τρόπο.
Ο τρόπος διατροφής είναι μια περιοχή φορτισμένη με ενοχή. Όποιος υποβάλλεται σε δίαιτα και τρώει ένα γλύκισμα νιώθει άσχημα για μια ολόκληρη μέρα, επειδή έδειξε για μια στιγμή αδυναμία. Αν αγωνίζεστε να χάσετε βάρος και υποχωρήσετε μπροστά σε μια αντίθετη συμπεριφορά, παραδειγματιστείτε από αυτό και προσπαθήστε να γίνετε πιο αποτελεσματικοί στην τωρινή σας στιγμή. Αλλά το αίσθημα της ενοχής και η αυτοκατηγόρια είναι σπατάλη χρόνου, γιατί αν νιώθετε έτσι για πολύ καιρό το πιθανότερο είναι να ενδώσετε ξανά στην υπερβολική κατανάλωση φαγητού, ως μια νευρωτική διέξοδο από το δίλημμά σας.
Ενοχή σεξουαλικής έκφρασης
Ίσως ο τομέας όπου η ενοχή ανθεί περισσότερο μέσα στην κοινωνία μας είναι η περιοχή του σεξ. Έχουμε ήδη δει πώς οι γονείς εμφυτεύουν την ενοχή στα παιδιά τους για σεξουαλικές πράξεις ή σκέψεις. Αλλά και οι ενήλικοι δεν νιώθουν λιγότερη ενοχή γύρω από σεξουαλικά ζητήματα. Οι άνθρωποι μπαίνουν κρυφά στις αίθουσες προβολής πορνό έτσι ώστε να μη μάθουν οι άλλοι πόσο άπρεπα φέρονται. Μερικοί δεν μπορούν να παραδεχτούν ότι απολαμβάνουν το στοματικό σεξ και συχνά νιώθουν ενοχή ακόμη και που το σκέφτονται.
Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις είναι επίσης αποτελεσματικοί παράγοντες ενοχής. Πολλοί νιώθουν άσχημα για αυτές τις σκέψεις και αρνούνται την ύπαρξή τους, ακόμη και στον ίδιο τον εαυτό τους ή τον ψυχοθεραπευτή τους. Πράγματι, αν έπρεπε να εντοπίσω στο σώμα ένα κέντρο ενοχής, θα έλεγα ότι βρίσκεται στα γεννητικά όργανα.
Αυτή είναι μόνο μια σύντομη καταγραφή των επιδράσεων του πολιτισμού μας που συνωμοτούν για να σας κάνουν να επιλέξετε την ενοχή. Τώρα ας ρίξουμε μια ματιά στο ψυχολογικό αντίτιμο του αισθήματος της ενοχής. Να έχετε υπόψη σας πως όποιο και να ’ναι το τίμημα, πρόκειται πάντα για ένα συναίσθημα ηττοπάθειας και αυτό να το θυμάστε την επόμενη φορά που θα προτιμήσετε την ενοχή από την ελευθερία.
Το ψυχολογικό αντίτιμο για την επιλογή της ενοχής
Αυτοί εδώ είναι οι πιο βασικοί λόγοι για τους οποίους διαλέγετε τη σπατάλη της τωρινής σας στιγμής νιώθοντας ενοχή για όσα κάνατε ή αποτύχατε να κάνετε στο παρελθόν:
- Καταστρέφοντας τις τωρινές στιγμές σας, νιώθοντας ενοχή για κάτι που έχει ήδη συμβεί, δεν μπορείτε να τις χρησιμοποιήσετε με οποιονδήποτε αποτελεσματικό και αυτοενισχυτικό τρόπο. Πολύ απλά, όπως τόσες άλλες συμπεριφορές ηττοπάθειας, η ενοχή είναι μια τεχνική για να αποφύγετε να ασχοληθείτε με τον εαυτό σας στο παρόν. Έτσι, μεταθέτετε την ευθύνη γι’ αυτό που είστε ή δεν είστε τώρα σε κάτι που ήσασταν ή δεν ήσασταν στο παρελθόν.
- Μεταθέτοντας την ευθύνη στο παρελθόν όχι μόνο αποφεύγετε τη σκληρή προσπάθεια αλλαγής του εαυτού σας τώρα, αλλά και τους συνακόλουθους κινδύνους αυτής της αλλαγής. Είναι πιο εύκολο ν’ ακινητοποιηθείτε από ενοχή για το παρελθόν σας, παρά ν’ ακολουθήσετε τον επικίνδυνο δρόμο της ωρίμανσης στο παρόν.
- Τείνετε να πιστεύετε πως αν αισθανθείτε αρκετά ένοχοι, τελικά θα αθωωθείτε για την απρεπή συμπεριφορά σας. Αυτό το αντίτιμο της άφεσης αποτελεί τη βάση της νοοτροπίας της φυλακής που περιγράψαμε παραπάνω, σύμφωνα με την οποία ο κρατούμενος πληρώνει για τις αμαρτίες του, νιώθοντας απαίσια για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όσο μεγαλύτερη είναι η παράβαση τόσο περισσότερος χρόνος τύψεων είναι, αναγκαίος για τη συγχώρεση.
- Η ενοχή μπορεί να γίνει μέσο επιστροφής στην ασφάλεια της παιδικής ηλικίας, σε μια σίγουρη περίοδο κατά την οποία οι άλλοι έπαιρναν αποφάσεις για σας και σας φρόντιζαν. Αντί να πάρετε τον εαυτό σας στα χέρια σας, τώρα, στηρίζεστε σε αξίες άλλων από το παρελθόν. Και για άλλη μια φορά, το αντίτιμο είναι ότι προστατεύεστε από την ανάληψη ευθύνης για την ίδια τη ζωή σας.
- Η ενοχή είναι μια πρόσφορη μέθοδος για να μεταθέσετε την ευθύνη της συμπεριφοράς σας από τον εαυτό σας στους άλλους. Είναι εύκολο να γίνετε έξω φρενών με την εκμετάλλευση που σας γίνεται και να μεταφέρετε το επίκεντρο της ενοχής σας από τον εαυτό σας σ' αυτούς τους σατανικούς άλλους, που είναι τόσο ισχυροί ώστε σας κάνουν να νιώθετε ό,τι θέλουν αυτοί, συμπεριλαμβανομένης της ενοχής.
- Συχνά μπορεί να κερδίσετε την αποδοχή των άλλων, ακόμη κι αν αυτοί δεν εγκρίνουν τη συμπεριφορά σας, νιώθοντας ενοχή γι’ αυτή. Μπορεί να έχετε κάνει κάτι που δεν είναι σωστό, αλλά νιώθοντας ένοχοι δείχνετε πως ξέρετε το σωστό τρόπο συμπεριφοράς και πως προσπαθείτε να προσαρμοστείτε.
- Η ενοχή είναι ένας θαυμάσιος τρόπος για να κερδίσετε τον οίκτο των άλλων. Ασχέτως πόσο επιθυμείτε αυτό
τον οίκτο, αυτό και μόνο το γεγονός αποτελεί μια ξεκάθαρη ένδειξη της χαμηλής αυτοεκτίμησής σας. Στην περίπτωση αυτή προτιμάτε να σας λυπούνται οι άλλοι, παρά να αγαπάτε και να σέβεστε τον εαυτό σας.
Είδατε τα σημαντικότερα τιμήματα που πληρώνετε μένοντας προσκολλημένοι στην ενοχή. Η ενοχή, όπως όλα τα αυτοακυρωτικά συναισθήματα, είναι μια επιλογή, κάτι το οποίο ελέγχετε. Αν δεν σας αρέσει κι αν θα προτιμούσατε να την αποβάλετε, ώστε να απαλλαγείτε εντελώς από κάθε ενοχή, παρακάτω έχουμε για σας μερικές βασικές τακτικές για να το πετύχετε.
Wayne Dyer «Οι περιοχές των σφαλμάτων σας» εκδ. Γλάρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου