Ο Τάνκα Τόννεν (Απόλυτα Φυσικός) σταμάτησε να περάσει τη νύχτα του σ' ένα ναό. Έκανε πολύ κρύο κι έτσι άναψε φωτιά, αλλά μη βρίσκοντας άλλα ξύλα χρησιμοποίησε για καυσόξυλο ένα περίτεχνο ξύλινο άγαλμα του Βούδα! Το πρωί όταν οι μοναχοί ανακάλυψαν τί είχε γίνει θύμωσαν πολύ: «Τί είδους άνθρωπος είσαι; Νομίζαμε ότι είσαι δάσκαλος του Ζεν κι εσύ κατάστρεψες έναν από τους πιο πολύτιμους Βούδες μας». -- «Η νύχτα ήταν παγερή κι ο πραγματικός Βούδας κρύωνε», απάντησε ο Τάνκα...
Όποιος ακολουθεί τη μάθηση θα αυξάνεται καθημερινά. Όποιος ακολουθεί το Ταό θα μειώνεται καθημερινά» Τσουάνγκ Τσε
"Το Ζεν βρίσκεται πέρα απ' όλες τις λέξεις και τα νοήματα. Είναι η χωρίς εννοιολογικούς προσδιορισμούς άμεση σκόπευση στο πραγματικό μας πρόσωπο. Είναι το κοίταγμα της ίδιας της φύσης μας και η απόκτηση της Βουδικής συνείδησης". Μποντιντάρμα
"Το Ζεν είναι το τέλος των νοημάτων".
«Ποιός είναι ο δρόμος; Ο κοινός νους είναι ο δρόμος.
Πώς μπορώ να τον ακολουθήσω; Αν κινηθείς προς το μέρος του, αυτός απομακρύνεται. Τότε πώς μπορώ να τον γνωρίσω; Ο Δρόμος δεν είναι ανοιχτός στη γνώση ή στη μη-γνώση. Η γνώση είναι αυταπάτη. Η μη γνώση είναι «κενή» συνειδητότητα».
"Στάσου γαλήνιος μέσα στη μοναδικότητα της στιγμής".
"Το να βλέπει κανείς το δυϊσμό στη ζωή, οφείλεται στη σύγχυση που προκαλούν οι σκέψεις. Ο φωτισμένος βλέπει την αλήθεια των πραγμάτων χωρίς να τον εμποδίζουν οι σκέψεις του".
"Το μόνο που χρειάζεται κάποιος για να φτάσει στη φώτιση είναι το κουράγιο να πηδήξει μέσα της".
"Ψάχνω γι αυτόν που στέκεται μόνος" Ριντζάι
"Χωρίς να εξαρτιέσαι από τίποτα, πρέπει να ανακαλύψεις το δικό σου νου".
"Όταν είναι ώρα να ντυθείς, φόρεσε τα ρούχα σου. Όταν πρέπει να κάτσεις, κάτσε. Να είσαι απλά ο εαυτός σου στην καθημερινή σου ζωή χωρίς να αναζητάς τη φώτιση. Οι ανόητοι θα σε κοροϊδέψουν, αλλά ο σοφός θα σε καταλάβει". Λιν-τσι
«Πριν ασκηθείς στο Ζεν, τα βουνά είναι βουνά και τα ποτάμια ποτάμια.
Όταν αρχίζεις να μελετάς το Ζεν, τα βουνά δεν είναι πια βουνά, κι ούτε τα ποτάμια ποτάμια.
Όταν όμως φθάσεις στη φώτιση, τα βουνά ξαναγίνονται βουνά και τα ποτάμια ποτάμια...»
Κατά τον πρώτο μεταχριστιανικό αιώνα η Ινδική σκέψη - με τη μορφή του Βουδισμού - ήρθε σε επαφή με το Κινέζικο πνεύμα με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν δυο παράλληλα ρεύματα. Από το ένα μέρος η μετάφραση των Βουδιστικών σούτρας οδήγησε τους Κινέζους στοχαστές στην ερμηνεία του Ινδικού Βουδισμού κάτω από το πρίσμα της δικιάς τους φιλοσοφίας. Η αρχική ανάμιξη των δυο σχολών είχε σαν αποτέλεσμα μια καρποφόρα ανταλλαγή ιδεών, με αποκορύφωμα τη δημιουργία των σχολών Χούα-γιεν (στα Σανσκριτικά Αβαταμσάκα) στην Κίνα και Κεγκόν στην Ιαπωνία.
Από το άλλο μέρος η πρακτική πλευρά της Κινέζικης νοοτροπίας πήρε από το Βουδισμό μόνο τα πρακτικά του διδάγματα, τα οποία συστηματοποίησε σε ένα είδος πνευματικής ιδεολογίας που ονομάστηκε "Τσαν" από το Ινδουιστικό "Ντυάνα", που σημαίνει διαλογισμός (κατά μερικούς συνδέεται με το ελληνικό "διάνοια"). Κατά το 1200 μ.Χ. η φιλοσοφία Τσαν μεταφέρθηκε στην Ιαπωνία, όπου αναπτύχθηκε μέχρι τις μέρες μας με το όνομα Ζεν. Έτσι το Ζεν αποτελεί ένα μοναδικό μίγμα φιλοσοφιών, ιδεών και χαρακτηριστικών νοοτροπίας, που προέρχονται από τρεις διαφορετικούς πολιτισμούς. Πρόκειται για ένα τρόπο ζωής καθαρά Ιαπωνικό που περιέχει όμως μέσα του τον μυστικισμό της Ινδίας, την αγάπη του Ταοϊσμού για τη φύση, τη φυσικότητα, τον αυθορμητισμό και την πραγματιστική σκέψη του Κομφουκιανισμού.
Παρά τα ιδιαίτερα όμως χαρακτηριστικά του το Ζεν παραμένει πάντα στην ουσία Βουδιστικό και έχει σαν στόχο την "φώτιση", που είναι βασικά ο στόχος και όλων των άλλων σχολών της Ανατολικής φιλοσοφίας. Εκεί που διαφέρει το Ζεν είναι ότι συγκεντρώνει την προσοχή του αποκλειστικά στην φώτιση και δεν ασχολείται με άλλα επί μέρους θέματα και ερμηνείες.
Η βασική του αρχή είναι ότι κάθε ανθρώπινο ον μπορεί να πετύχει την επίτευξη του Βούδα. Θα λέγαμε ότι το Ζεν δεν έχει διδασκαλία ούτε φιλοσοφία και αδιαφορεί εντελώς για τα μεταφυσικά ερωτήματα. Υποστηρίζει πως ο πραγματικός πνευματικός χαρακτήρας του ανθρώπου θεμελιώνεται στην απόλυτη ελευθερία του νου! Περισσότερο από κάθε άλλη σχολή του Ανατολικού μυστικισμού το Ζεν επιμένει ότι οι λέξεις και οι γραφές δεν μπορούν να εκφράσουν την απόλυτη αλήθεια. Σε αυτή του την άποψη έχει επηρεαστεί αναμφισβήτητα από τον Ταοϊσμό. Ο ίδιος ο Τσουάνγκ Τσε λέει: "Αν κάποιος ρωτήσει για το Ταό και κάποιος άλλος τού απαντήσει, τότε κανείς από τους δυο δεν ξέρει το Ταό".
Το Ζεν δεν ενδιαφέρεται για υψηλές δηλώσεις. Θέλει ο μαθητής του να δαγκώσει το μήλο και να μην συζητά γι' αυτό. Δεν προσφέρει τίποτα στη Θεολογία. Δεν έχει πίστη και δόγμα και αν χρησιμοποιεί εικόνες και σύμβολα της Βουδιστικής φιλοσοφίας το κάνει για να δείξει απλώς το δρόμο, ενώ μερικοί μαθητές διατάσσονται να σκίσουν τις Γραφές τους!
Οι δάσκαλοι του Ζεν απέφευγαν τις αναλύσεις και τις φλύαρες αναπτύξεις. Ανέπτυξαν μεθόδους που σκόπευαν κατευθείαν στην αλήθεια. Οι μέθοδοι αυτές περιλαμβάνουν ξαφνικές και αυθόρμητες πράξεις ή λέξεις, εντελώς παράδοξες για το λογικό νου, οι οποίες αποβλέπουν στη διακοπή της διανοητικής λειτουργίας και την άμεση εμπειρία της πραγματικής μας κατάστασης. Οι δάσκαλοι μιλούν όσο το δυνατόν λιγότερο και σε κάθε περίπτωση προσπαθούν να αποσπάσουν την προσοχή των μαθητών από τις αφηρημένες σκέψεις και να τους αποκαλύψουν την άμεση αλήθεια σε όλη της την πληρότητα.
Ένας μοναχός πήγε στο Μποντιντάρμα και του είπε: -Δεν έχω ειρήνη στο νου μου. Σε παρακαλώ γαλήνευσέ τον. Ο Μποντιντάρμα τότε απάντησε: -Φέρε το νου σου να στον ηρεμήσω. - Μα δεν μπορώ να τον φέρω γιατί τον ψάχνω και δεν τον βρίσκω, είπε ο μοναχός. -Βλέπεις; Στον ειρήνευσα κι όλας! απάντησε ο Μποντιντάρμα.
Φώτιση για το Ζεν δε σημαίνει απάρνηση του κόσμου, αλλ' αντίθετα ενεργό συμμετοχή στις καθημερινές υποθέσεις του. Όπως λέει ο Ντογκέν, ένας μεγάλος δάσκαλος του Ζεν, "το να μάθεις το δρόμο του Βούδα είναι το να μάθεις για τον εαυτό σου. Το να μάθεις για τον εαυτό σου είναι το να ξεχάσεις τον εαυτό σου. Το να ξεχάσεις τον εαυτό σου είναι το να φωτίζεσαι από κάθε τι στον κόσμο. Το να φωτίζεσαι από το κάθε τι στον κόσμο είναι να αφήσεις να «καταρρεύσει» το σώμα και το μυαλό σου"...
Το Ζεν εκφράζει την Πραγματικότητα με απλούς καθημερινούς, μη θεολογικούς όρους. Ο Ούμσν λέει: «Όταν περπατάς, απλώς περπάτα... όταν κάθεσαι, απλώς κάτσε. Πάνω απ' όλα, μην ταλαντεύεσαι». Με άλλα λόγια μην το σκέπτεσαι απλώς κάντο, να είσαι απλώς παρών σε αυτό που κάνεις αυτή τη στιγμή, όσο απλό και καθημερινό και να φαίνεται. Αυτό είναι ότι καλύτερο μπορείς να έχεις τώρα. Δε χρειάζεται να αναζητήσεις τίποτα άλλο. Αρκεί να είσαι πλήρως σε αυτό. Πρέπει να μπορούμε όμως να ελέγξουμε το νου μας και να μην παρασυρόμαστε από τις ονειροπολήσεις του και τις εκάστοτε σκέψεις που μας παρουσιάζει, οι οποίες μπορούν να μας αποσπάσουν από την άμεση εμπειρία του παρόντος. Κι αυτό ακριβώς μας μαθαίνει το Ζεν: Πώς να είμαστε πλήρως στη στιγμή, πώς να είμαστε πλήρως στο τώρα, ή με άλλα λόγια πώς να πεθαίνουμε και να αναγεννιόμαστε την κάθε στιγμή, χωρίς να αφήνουμε κανένα ίχνος πίσω μας.
Πώς θα μπορέσουμε λοιπόν να ζήσουμε στον κόσμο και συγχρόνως ν' απελευθερωθούμε; Όταν ο Μποκάτζου ρωτήθηκε μια φορά από κάποιο μοναχό πώς να απαλλαχθούμε από την ανάγκη της τροφής και της ενδυμασίας απάντησε: «-Να ντυνόμαστε και να τρώμε!
-Δεν καταλαβαίνω.
-Άμα δεν καταλαβαίνεις, τότε φόρεσε τα ρούχα σου και φάε το φαγητό σου!»
Το Ζεν απαντά με αυτό τον παράξενο και ασυνήθιστο τρόπο σε τέτοια εγκεφαλικά ή "λογικά" ερωτήματα, γιατί ο σκοπός του είναι να προχωρήσει πέρα από το μυαλό, στο άμεσο βίωμα της ίδιας της εμπειρίας. Άλλωστε τις περισσότερες φορές αν ικανοποιηθούμε από μια απάντηση σε ένα ερώτημά μας, θα δημιουργήσουμε σίγουρα ένα καινούργιο, που και αυτό θα πρέπει να απαντηθεί για να δημιουργήσουμε μετά ένα τρίτο ερώτημα κ.ο.κ.
Το βασικό όμως πρόβλημα είναι το ίδιο το μυαλό μας που δημιουργεί εξ' αρχής όλα αυτά τα ερωτήματα-προβλήματα κι εννοιολογεί και αναλύει και μας κάνει να είμαστε συνεχώς απόντες από την ίδια τη στιγμή. Το Ζεν δεν ενδιαφέρεται να απαντήσει σε φιλοσοφικά ή μεταφυσικά ερωτήματα, αλλά να μας κάνει να ζήσουμε με όλη μας την ενέργεια την καθαρή και γυμνή εμπειρία αυτού που είναι ό,τι είναι την κάθε στιγμή. Παρ' όλα αυτά οι "παράλογες" μερικές φορές απαντήσεις του, είναι μεστές νοήματος για όποιον μπορεί να διακρίνει - άμεσα και όχι με μια διανοητική προσπάθεια - την βαθειά και συνάμα απλή σημασία τους.
Στο Ζεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία. Μερικές φορές αρνείται και άλλες φορές καταφάσκει, κάνοντας το ένα ή το άλλο κατ’ ευχαρίστηση. Το Ζεν αρνείται κάθε προσπάθεια λογικοποίησης, εννοιολογισμού ή μετατροπής ενός πράγματος σε φιλοσοφία και συγκρίνει την επιθυμία του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τα πράγματα διανοητικά, με ένα δάκτυλο που δείχνει το φεγγάρι και που λαμβάνεται συνεχώς λαθεμένα για το ίδιο το φεγγάρι. Αδιαφορεί διασκεδάζοντας για τους κοσμικούς σκοπούς των ανθρώπων. Κατά την άποψή του όλα είναι το ίδιο ιερά, ακόμα και οι αχυρένιες καλύβες και οι κοπριές των αλόγων... και το να ξεχωρίζεις τη μια όψη της ζωής και να την κάνεις ποιο σπουδαία από την άλλη, σημαίνει το να πέφτεις στο βασικό λάθος της δυαδικότητας και της ψευδαίσθησης. Ένα διάσημο ποίημα του Ζεν λέει:
Ο τέλειος δρόμος δεν έχει δυσκολίες εκτός από το ότι αρνείται να έχει προτιμήσεις.
Μόνον όταν ελευθερωθεί από το μίσος και την αγάπη αποκαλύπτεται πλήρως και χωρίς αμφίεση.
Ένα δέκατο του χιλιοστού διαφορά, κι ο ουρανός και η γη διαχωρίζονται.
Αν θες να τον δεις με τα μάτια σου, να μην έχεις παγιωμένες ιδέες, ούτε υπέρ ούτε κατά.
Και μια Βουδιστική Σούτρα λέει:
"Αυτό που βλέπεται πρέπει απλώς να βλέπεται, Αυτό που ακούγεται, πρέπει απλά να ακούγεται,
Αυτό που αισθανόμαστε, πρέπει απλά να το αισθανόμαστε και αυτό που σκεπτόμαστε, πρέπει απλά να το σκεπτόμαστε.
Για κάποιον που ασκείται στο Ζεν οι όροι όπως "άγιος" ή "φωτισμένος" είναι μια παγίδα, υπονοώντας μια πραγματικότητα που υπάρχει μόνο στο μυαλό. Όταν οι δάσκαλοι του Ζεν συναντιόντουσαν μεταξύ τους ξεσπούσαν σε τρανταχτά γέλια με την ιδέα ότι τους θεωρούσαν άγιους και άξιους σεβασμού και συχνά γελοιοποιούσαν ο ένας τον άλλον, φτιάχνοντας το πορτραίτο ενός παχουλού ή τελείως σταφιδιασμένου γέρου, στο οποίο έδιναν ονόματα όπως "ένα σακκί ρύζι", ή "μια νιφάδα χιονιού σε ένα θερμό φούρνο"... Έβαζαν επίσης με ευχαρίστηση παγίδες, προσπαθώντας να ξεγελάσει ο ένας τον άλλον με εννοιολογικές δηλώσεις για τη φώτιση, το Βουδισμό ή τη Νιρβάνα και ξεσπούσαν σε γέλια όταν οι παγίδες τους αναγνωρίζονταν ή αποφεύγονταν...
Ο τρόπος διδασκαλίας του Ζεν είναι να δείξει την πραγματικότητα, αντί να μιλήσει γι αυτήν. Για να τη δούμε όμως, θα πρέπει να ξεπεράσουμε την τάση μας να βάζουμε τα πάντα σε λέξεις. Οι λέξεις είναι βασικές, αλλά το πρόβλημα είναι ότι όταν βασιζόμαστε πάρα πολύ σε αυτές, αρχίζουμε να αντικαθιστούμε έναν κόσμο άμεσης πραγματικότητας με έναν κόσμο εννοιών και εικόνων που συμβολίζουν αυτή την πραγματικότητα, ή που ακόμα την περιγράφουν με ένα μόνιμο, παγιωμένο, νεκρό και άχαρο νεκρό τρόπο. Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες λέξεις για κάθε κατάσταση, μπορεί να περάσουμε όλη μας τη ζωή χωρίς να ζήσουμε ποτέ τίποτα άμεσα. Οι βασικές μέθοδοι του Ζεν σκοπεύουν να βοηθήσουν το μαθητή να δει ότι οι συμβατικοί τρόποι με τους οποίους εννοιολογείται ο κόσμος είναι χρήσιμοι για μερικούς ιδιαίτερους σκοπούς, αλλά τους λείπει η ουσία. Όταν διασπαστεί ο εννοιολογικός κόσμος ο μαθητής βιώνει την εμπειρία της άμεσης πραγματικότητας και ανακαλύπτει το ανέκφραστο θαύμα της ίδιας της ύπαρξης. Η εμπειρία του "εδώ και τώρα" είναι ένα βαθύ μυστικιστικό βίωμα. Ο φαινομενικός κόσμος βλέπεται όπως είναι, χωρίς την παρεμβολή του εγώ.
Ο σκοπός του Ζεν είναι να φθάσει στην κατάσταση συνείδησης όπου το ατομικό εγώ εξαφανίζεται και βιώνεται η άπειρη Πραγματικότητα. Αυτή η εμπειρία, γνωστή σαν Σατόρι, είναι συμφωνά με την Λανκαβατάρα Σούτρα, "η κατάσταση συνείδησης στην οποία η Ευγενική Σοφία συνειδητοποιεί την εσωτερική φύση της". Είναι μια άμεση όραση μέσα στη φύση των πραγμάτων, αντί της συνηθισμένης κατανόησης μέσω ανάλυσης και λογικής. Στην άσκηση, σημαίνει την αποκάλυψη ενός νέου μεταβαλλόμενου κόσμου, ενός κόσμου που προηγουμένως κρυβόταν από τα μπερδέματα του δυαδικά κατευθυνόμενου νου. Όλες οι αντιφάσεις εναρμονίζονται και η εμπειρία εμπλέκει ολόκληρο το άτομο και δεν είναι μια απλή ψυχολογική ενόραση ή μια υπερφορτισμένη έκσταση. Το σατόρι οδηγεί σε μια ολική επανεκτίμηση της προσωπικότητας και το σπουδαιότερο, ανοίγει το μυαλό σε ένα βαθύτερο συναίσθημα για τη ζωή, έτσι ώστε και τα πιο ασήμαντα γεγονότα αποκτούν μια καινούργια σημασία:
"Τί θαύμα, Τι μεγαλείο! Κουβαλάω ξύλα, βγάζω νερό!"... Χοκογί
Ο άνθρωπος ανταποκρίνεται συνήθως στις εσωτερικές κι εξωτερικές συνθήκες του με έναν εννοιολογικό τρόπο, αλλά η εμπειρία του σατόρι ανατρέπει αυτή την εξαρτημένη δομή μια για πάντα. Το σατόρι είναι το κεντρικό σημείο του Ζεν, το πρώτο και το τελευταίο του βήμα, η αρχή και ο σκοπός. Στο σατόρι πέφτουν όλες οι αυταπάτες που εμπόδιζαν το νου να 'ρθει σε επαφή με τη σοφία όλου του οργανισμού. Αν και η προετοιμασία για την ενόραση είναι σταδιακή, η πραγματική εμπειρία του Σατόρι είναι ένα απότομο και ξαφνικό γεγονός.
Παραδοσιακά η «διδασκαλία» του Ζεν εφαρμόζεται με τέσσερες βασικούς τρόπους: Του "Ζαζέν", ή καθησυχαστικού διαλογισμού. Των "Κοάν", ή προβλημάτων πέρα από τη λογική. Των "Ζανζέν", ή ιδιωτικών συζητήσεων με το διδάσκαλο και τέλος με τη συνήθη σωματική εργασία στο μοναστήρι και σε κήπους κλπ, που φέρνει όλα τα προηγούμενα σε αρμονία με την καθημερινή ζωή.
ΤΑ ΚΟΑΝ: Το Ζεν έχει αναπτύξει μια καταπληκτική ικανότητα στο να αποφεύγει τις αδυναμίες της λεκτικής επικοινωνίας. Χάρη στο σύστημα των κοάν καταφέρνει να μεταδώσει τη διδασκαλία έξω από τα σύνορα της γλώσσας. Τα κοάν είναι προσεκτικά διατυπωμένοι παράλογοι στίχοι, που βοηθούν τον σπουδαστή του Ζεν να καταλάβει και να ξεπεράσει τα συνηθισμένα όρια της λογικής. Ο παράλογος χαρακτήρας των αινιγματικών αυτών στίχων εμποδίζει τη λογική σκέψη να βρει το νόημά τους. Είναι ειδικά φτιαγμένοι για να ξαφνιάσουν και να σταματήσουν τη διαδικασία της σκέψης και με τον τρόπο αυτόν προετοιμάζουν τον μαθητή να δεχθεί την εξωλεκτική εμπειρία της πραγματικότητας. Για όλα τα κοάν υπάρχει μια μόνον απάντηση, που ο πεπειραμένος δάσκαλος την αναγνωρίζει εύκολα. Αλλά από τη στιγμή που θα βρεθεί η απάντηση το κοάν παύει να φαίνεται παράδοξο. Αποκτά ένα βαθύτερο νόημα χάρη στην κατάσταση της συνείδησης που επιστράτευσε για την απάντησή του.
Στη σχολή Ριντζάι ο σπουδαστής είναι υποχρεωμένος να βρει τις απαντήσεις για σειρές ολόκληρες από κοάν, που το καθένα τους αφορά μια ιδιαίτερη άποψη του Ζεν. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος διδασκαλίας που εφαρμόζεται στη σχολή. Οι λογικές ερμηνείες αποκλείονται. Ο μαθητής πρέπει να αρπάξει" την αλήθεια με τη βοήθεια των κοάν. Ο σπουδαστής για να βρει την απάντηση σε ένα κοάν, πρέπει να καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια αυτοσυγκέντρωσης. Στα βιβλία για το Ζεν, διαβάζουμε πως το κοάν συναρπάζει την καρδιά και το νου του σπουδαστή, προκαλεί ένα πραγματικό διανοητικό χάος, μια κατάσταση δονούμενης έντασης, όπου όλος ο κόσμος παρουσιάζεται σα μια τεράστια μάζα αμφιβολίας και ερωτηματικών.
Να μερικά αρχαία, αλλά χρησιμοποιούμενα ακόμα Κοάν:
"Ποιός είναι ο ήχος που βγάζει το ένα χέρι όταν κτυπά παλαμάκια;"
"Ο Κέιχου έφτιαξε ένα κάρο που οι τροχοί του είχαν εκατό ακτίνες. Απομάκρυνε τον μπροστινό και τον πίσω τροχό και τον άξονα. Τί θα είναι τότε αυτό;".
"Φέρε μου τη βεντάλια από κέρατο ρινόκερου.- Η βεντάλια έχει σπάσει. -Τότε φέρε μου τον ίδιο το ρινόκερο!"
Νόντο Κοάν (Δύσβατο Κοάν, το δυσκολότερο είδος) -Ποιός είναι ο αληθινός διαλογισμός; ρώτησαν ένα δάσκαλο του Ζεν, και αυτός απάντησε: -Είναι να κάνουμε τα πάντα: το βήχα, την κατάποση, το κούνημα των χεριών, την ακινησία, τις λέξεις, τη δράση, το κακό και το καλό, τον πλούτο και την ντροπή, το κέρδος και την απώλεια, το σωστό και το λάθος, ένα και μοναδικό Κοάν.
ΤΟ ΖΑΖΕΝ Αυστηρά μιλώντας το Ζεν δεν πιστεύει ότι μια μέθοδος μπορεί να αφυπνίσει το νου στην Πραγματικότητα, γιατί αυτό υπονοεί μια αυτοσυνείδητη προσπάθεια να συλλάβει κάτι που είναι ήδη... παρόν. Όλες έτσι οι μέθοδοι θεωρούνται παραπλανητικές, "σα να βάζουν πόδια σε ένα φίδι". Από την άλλη μεριά η τεχνική του ζαζέν έχει διεισδύσει ανά τους αιώνες, και ιδιαίτερα στην Ιαπωνία, σαν μια επιτυχημένη (και αναγκαία θα έλεγαν πολλοί) άσκηση που βοηθά στην ηρεμία και τη συγκέντρωση του νου.
Και οι δυο σχολές του Ζεν (Ριντζάι και Σότο) δίνουν μεγάλη σημασία στο ζαζέν, ή καθιστικό διαλογισμό, που στα μοναστήρια του Ζεν εφαρμόζεται πολλές φορές κάθε μέρα. Η σωστή στάση και η σωστή αναπνοή είναι δυο βασικά στοιχεία του, που πρέπει να μάθει κάθε σπουδαστής του Ζεν. Το ζαζέν χρησιμοποιείται στη σχολή Ριντζάι για να προετοιμάσει το νου να αντιμετωπίσει στη συνέχεια με επιτυχία τον προβληματισμό των κοάν, ενώ στη σχολή Σότο θεωρείται σαν το μέσο που θα επιτρέψει στον σπουδαστή να ωριμάσει και να εξελιχθεί προς το σατόρι.
Στο Ζαζέν ο μαθητής κάθεται σταυροπόδι στη γιογκική στάση του λωτού και με αργή ρυθμική αναπνοή ( μερικές φορές χρησιμοποιείται για βοήθημα το μέτρημα των αναπνοών) φέρνει το νου του σε μια ήρεμη κατάσταση, ελεύθερη από ιδέες και νοητική φλυαρία. Σε μερικούς διαλογισμούς κρατιέται απλά σε αυτό τον τρόπο ύπαρξης αφήνοντας τις σκέψεις του να μπαίνουν και να βγαίνουν από το μυαλό όπως τα σύννεφα στον ουρανό, χωρίς να προσκολλιέται σε αυτές και χωρίς να τις απωθεί.
Σε άλλους διαλογισμούς μπορεί να πάρει το κοάν που του έδωσε ο δάσκαλός του και να το αφήσει να πέσει στο νου του, όπως μιά πέτρα μέσα σε μια ήρεμη λίμνη...
Συνήθως η αναπνοή αφήνεται ελεύθερη να ακολουθήσει το φυσικό της ρυθμό, αλλά καθώς η άσκηση προχωράει, γίνεται αυτόματα πιο αργή, πιο βαθειά και πιο κανονική. Σε πιο προχωρημένα στάδια ο μαθητής κάθεται χωρίς να συγκεντρώνεται σε κανένα αντικείμενο (σικάν-τάζα). Κάθεται με την ετοιμότητα ενός αρχαίου ξιφομάχου που δίνει έναν αγώνα ζωής και θανάτου, ή την ετοιμότητα της γάτας που κοιτάζει την τρύπα ενός ποντικιού και παραφυλάει μήπως βγει. Αυτό μπορεί να τον οδηγήσει στο βίωμα της πραγματικής του κατάστασης.
Στον έντονο διαλογισμό ο νους οξύνει απερίγραπτα την προσοχή του. Συλλαμβάνει την πραγματικότητα χωρίς τη μεσολάβηση των αισθήσεων. Δέχεται όλα τα μηνύματα του άμεσου και απώτερου περιβάλλοντος, χωρίς να τα αναλύει ή ερμηνεύει. Με άλλα λόγια οι εικόνες που παρουσιάζει το περιβάλλον δεν είναι σε θέση να του αποσπάσουν την προσοχή του. Αυτό μας θυμίζει την ετοιμότητα ενός πολεμιστή που περιμένει από στιγμή σε στιγμή την επίθεση του αντιπάλου του. Η προσοχή του βρίσκεται σε υπερένταση, ο νους του συλλαμβάνει τα πάντα, αλλά συγχρόνως δεν παρασύρεται από τα επί μέρους ασήμαντα γεγονότα. Ο δάσκαλος του Ζεν Γιασουτάνι Ρόσι χρησιμοποιεί ένα ανάλογο παράδειγμα για να περιγράψει το σικάν τάζα, τη μέθοδο διαλογισμού του Ζεν:
«Το σικάν-τάζα είναι η ανώτατη κατάσταση τεταμένης προσοχής και απόλυτης συνείδησης μέσα στην ηρεμία του νου που αντιλαμβάνεται τα πάντα και δεν παρασύρεται από τίποτα. Είναι η κατάσταση του νου κάποιου που αντικρίζει με τα μάτια του το θάνατο. Για να το καταλάβεις καλύτερα φαντάσου για μια στιγμή ότι είσαι ένας μονομάχος του παλιού καιρού στην Ιαπωνία. Έχεις στα χέρια σου το σπαθί και αντικρίζεις τον αντίπαλο σου. Η προσοχή σου βρίσκεται σε υπερένταση. Είσαι σε θέση να συλλάβεις και την «παραμικρή απειλητική ενέργεια. Είσαι σε θέση να αντιμετωπίσεις δυναμικά την κάθε επίθεση. Αλλά τη στιγμή αυτή σωπαίνεις, παραμένεις ακίνητος, πανέτοιμος. Ξέρεις καλά, πως ο αντίπαλος σου κάνει το ίδιο. Ξέρεις καλά πως αν για μια στιγμή χαλαρώσεις την προσοχή σου, το σπαθί του αντιπάλου σου θα σε κάνει κομμάτια. Γύρω σου το πλήθος παρακολουθεί τη μονομαχία Δεν είσαι βέβαια τυφλός, βλέπεις με την άκρη του ματιού σου τους ανθρώπους. Ούτε είσαι βέβαια κουφός και ακούς πεντακάθαρα τα λόγια τους. Αλλά τίποτα από αυτά δεν σε επηρεάζει. Ο νους σου δεν παρασύρεται από τα μηνύματα των αισθήσεων»...
Όσο ποιο ισορροπημένος γίνεται ο νους με το ζαζέν, τόσο ποιο συντονισμένο γίνεται το σώμα. Αυτό προκαλεί μια συσσώρευση ενέργειας σε όλο το σώμα που στο Ζεν ονομάζεται τζορίκι. Ένα άτομο που έχει προχωρήσει στο τζορίκι αισθάνεται συνεχώς γεμάτο ενέργεια. Ο αυθορμητισμός και ο έλεγχος είναι επίσης αποτελέσματα του τζορίκι και ορισμένα άτομα μπορεί να αναπτύξουν τηλεπαθητικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Το τζορίκι είναι ένα βασικό αποτέλεσμα της πρακτικής του Ζεν, αλλά δεν μπορεί να οδηγήσει από μόνο του στη φώτιση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου